Miền Tây Nam bộ không phải là nơi có đông giáo dân công giáo. Thế nhưng có một địa điểm ở Bến Tre, thời xưa đường xá đi lại rất khó khăn lại tập trung rất nhiều giáo dân, Nơi đây có cha sở người Pháp, là nơi các thừa sai người Pháp, Tây Ban Nha thường xuyên lui tới. Nơi đây có ngôi nhà thờ xưa vào bậc nhất Việt Nam. Đó là giáo xứ Cái Mơn.

Cái Mơn bây giờ không là tên một đơn vị hành chánh Nhà nước nào, mà là tên của giáo xứ, giáo hạt (trực thuộc giáo phận Vĩnh Long). Xét theo vị trí địa lý thì vùng đất này thuộc xã Vĩnh Thành, huyện Chợ Lách, Bến Tre.

Theo sử sách ghi lại, từ năm 1700 Cái Mơn là trung tâm truyền giáo của các cha dòng Phanxicô. Cũng vào thời gian này (năm 1700) chúa Nguyễn cấm đạo gắt gao nên giáo dân từ Phú Yên tìm đường vào Nam để lánh nạn. Những gia đình giáo dân từ miền Trung đầu tiên tìm đến Cái Mơn lập nghiệp từ năm 1702, lập nên các họ đạo.

Từ năm 1802 đã có các cha thừa sai Pháp và Tây Ban Nha sang âm thầm giảng đạo. Cha sở Cái Mơn lâu năm nhất là cha Gernot, người Pháp (giáo dân Việt gọi là cha Quý). Ông nhận chức cha sở Cái Mơn suốt 48 năm (1864 – 1912). Ông chính là người cho xây nhà thờ Cái Mơn tồn tại đến ngày nay.

Một điều đáng lưu ý nữa là: do cha sở Cái Mơn là người Pháp, lại thêm Cái Mơn là quê hương nhà bác học Trương Vĩnh Ký, người có công truyền bá chữ Quốc ngữ, nên đa số các thừa sai trẻ người Pháp sang Việt Nam giảng đạo đều tới Cái Mơn để học tiếng Việt. Do vậy nhà xứ Cái Mơn rất rộng lớn,

Nhà thờ Cái Mơn đầu tiên được xây dựng năm 1803, tuy nhiên ngôi nhà thờ tại vị trí hiện nay được cha Gernot cho xây dựng năm 1872. (Lưu ý rằng Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn được xây năm 1877, hoàn thành năm 1880 – còn nhà thờ lớn Hà Nội được xây dựng năm 1884 – 1888, đều sau Nhà thờ Cái Mơn).

Đây là những thông tin về Nhà thờ Cái Mơn, trích từ website của giáo xứ Cái Mơn:

1803 một Nhà thờ nhỏ thô sơ được dựng lên ỏ xóm ông Bái để đọc kinh dự lễ khi có Cha đến. Đây là nguồn gốc Nhà thờ Cái Mơn đầu tiên nhưng xác định nơi chốn thì không ai biết.
1854 Cha Phêrô Tám được chính thức chỉ định là Cha sở (Nam kỳ Địa phận). Chính Cha đã cổ động giáo dân xây cất Nhà thờ bằng cây, vách ván, lợp lá tại xóm rạch Ông Mầu ngay phần mộ Thánh Minh ngày nay. Đây là Nhà thờ thứ hai của Cái Mơn. Thời kỳ nầy trong sổ có ghi tên một quới chức là ông Trùm Can.
1864 Cha Gernot, tên thường gọi là Bề Trên Qúi là Cha sở kiêm Bề Trên Nhà phước Cái Mơn. Năm 1872 cùng với ông Trùm Ngọ làm quản đốc Cha Gernot đã xây cất Nhà thờ Cái Mơn tại nơi hiện nay.
Cha Gernot được chôn trên cung thánh Nhà thờ và ông Trùm Ngọ được chôn trong Nhà thờ gian bên phải.

Nhà thờ do Cha Gernot xây cất 6 chuông để hai bên hông Nhà thờ, mỗi bên 3 cái, để tạm trên giá, đạp chuông thay vì giật chuông.

1954 gần 80 năm sau, đời Cha Giuse Trần hữu Khánh làm Chánh sở, Đức Cha Phêrô Ngô đình Thục đã giao công tác xây lại Nhà thờ mới cho Cha Micae Văn công Nghi là phó nhì. Cộng tác với Cha thời nầy là ông Trùm nhất Nguyễn văn Thuận và Trùm nhì Nguyễn văn Đàng người có công chạy việc và quản lý là ông Biện trẻ Micae Nguyễn văn Ngọc
Kinh phí xây dựng không đủ nên Cha đã tự sửa đổi bảng thiết kế nhiều lần. Đó là lý do giải thích tình trạng Nhà thờ hiện nay. Cũng do thiếu kinh phí mà không xây được tháp chuông và 4 căn plafond chưa hoàn thành.
1973 Cha Benoit Trương Thành Thắng lãnh trách nhiệm Cha sở Cái mơn lần thứ hai và đã hoàn thành bốn căn Plafond nói trên.

Bài và ảnh Đặng Châu Long

h1

h2

h3

h4

h5                                                        các văn nghệ sỹ tạp chí Quán Văn (TPHCM) viếng nhà thờ

h6

h7                                                  Nhà văn Đặng Chau Long dưới chân tượng Trương Vĩnh Ký