Trước đây mấy tháng đi ngang xã Châu Lăng, Tri Tôn, (An Giang) tôi đã ngạc nhiên và hiếu kỳ khi nhìn lên núi Nam Quy thấy một tượng Phật Thích Ca rất lớn ngồi theo thế thiện già phu tọa, một thế ngồi ít gặp, tôi ghé vào thăm và có viết bài: Những điều bất ngờ ở chùa Tưk Phok. Và đã đăng ở Giác Đạo số trước.

Chùa Tưk Phok là một chùa theo hệ Nam tông Khmer, đẹp, trang nhã, rất rộng lớn, quảng xướng tinh hoa Phật Giáo Theravada và văn hóa Khmer.  Tuy tôi đã cố công tìm hiểu nhưng bài viết đó còn nhiều thiếu sót. Chẳng hạn như khi đứng ngắm tượng đức Thích Ca trong chùa Tưk Phok, tôi có chú ý một công trình đang xây dựng phía sau tượng Phật, một điện lầu hình bát giác nhưng không hỏi kỹ mà cứ đinh ninh là công trình đi kèm với tượng Phật , rồi trên cao xa của núi có 3 tượng màu vàng nổi bật, tôi cứ nghĩ đó là 3 tấm bia mốc giới của chùa. Ai dè cả hai đều sai.

Sai lầm lớn nhất của tôi là bỏ qua, không biết tới một ngôi chùa Việt Nam, một ngôi chùa theo hệ Bắc Tông, cũng mênh mông, cũng đẹp, nằm kế bên chùa Tưk Phok, nói chính xác là nằm lọt trong “vườn” chùa Tưk Phok!

Đó là chùa Thanh Tuyền. Cổng chùa Thanh Tuyền ở mặt tiền đường 948 gọn nhỏ. Đường vào chùa rộng 3 – 4m, chạy cặp tưởng rào chùa Tưk Phok phía Tri Tôn, dốc lên trên núi. Vô chừng 300m bọc sau chánh điện chùa Tưk Phok, là tới ngay sân chánh điện chùa Thanh Tuyền. Chánh điện cũ của chùa nhỏ gọn. Chánh điện mới chính là ngôi bát giác nằm sau tượng Thích Ca. Đứng ở khuôn viên chùa Tưk Phok dễ nghĩ ngôi bát giác là của chùa Tưk Phok. Còn đứng ở sân chánh điện chùa Thanh Tuyền, có thể lầm tượng Thích Ca là của chùa Thanh Tuyền.

Từ sân chánh điện cũ có đường bậc thang lớn dẫn lên chánh điện mới. Đang trong quá trình hoàn thiện nhưng đã hiện rõ là một công trình nguy nga diễm lệ, một đền bát giác mở ra tám hướng như chánh điện của các tịnh xá Khất sĩ, nhưng chùa không thuộc hệ Khất sĩ! Tuy nhiên hạnh khất sĩ được đề cao. Liền bên chánh điện cũ có ngôi Ngũ quán đường (Quán chơn, Quán thanh tịnh. Quán Trí huệ rộng lớn. Quán Từ và Quán Bi?), cũng đang hoàn thiện nội thất thấy có 2 tiêu ngữ: Nhất bát và Thiên gia, một bình bát với cơm ngàn nhà.

Trước chánh điện có đường rẽ trái lên núi với những cua tay áo quẹo gấp. Tại các cua quẹo có các am cốc đơn lẻ, bình thường như những ngôi nhà nhỏ, nằm trong rừng xoài cổ thụ mênh mông , dành cho các sư độc cư an tu.

Đi lên 7 – 8 cua quẹo với chừng đó các am cốc, tôi đến dưới chân 3 “tấm bia” màu vàng đã nói. Thì ra không phải bia mà là cụm tượng Tam Thánh Tây Phương. Có một am nhỏ nằm dưới chân cụm tượng. Sau nầy tôi mới biết đây là am của sư Thiện Thiền, hiện là trụ trì chùa. Tuy danh nghĩa trụ trì nhưng sư ẩn tu, mọi pháp sự của chùa giao cho sư Thiện Duy điều hành.

Am cốc nào cũng mở cửa nhưng không thấy người. Khi trở xuống, may mắn tôi gặp một sư vui vẻ tiếp chuyện. Sư nói sư pháp danh là Thiện Huệ và cho biết, khuôn viên chùa Thanh Tuyền rộng tới 40 công, gồm rừng xoài này và cụm tượng Tam Thánh. Phía sau cụm tượng trở lên đỉnh núi là đất của chùa Tưk Phok, ôm vòng qua tượng Thích Ca, rộng vài chục mẫu. Khi tôi hỏi, sư đã kể cho tôi nghe lịch sử chùa Thanh Tuyền. ….

Cách nay hơn trăm năm, núi Nam Quy còn hoang vắng, thưa thớt một vài gia đình người Việt đến định cư khai phá sơn lâm sinh sống rồi lần hồi quy tụ thành một làng nhỏ, sống giao hòa với một vài phum sóc người Khmer gần đó.

Năm đó trời hạn nặng, có một ông lão lên rừng kiếm củi. Trưa nóng bức, ông ngã lưng ở một dốc núi, chợt nhìn thấy một chòm cây xanh tươi giữa bốn bề cỏ cháy. Lại gần, thấy mặt đất ở đó có mạch nước ri rỉ trào lên, ông bươi đất thành một hố nhỏ, chốc lát nước đầy mát lạnh. Thích quá ông nói vu vơ, chỗ nầy mà cất một cái am tu hành thì không chỗ nào hơn. Nói rồi quên.

Về nhà mấy hôm sau ông ngã bịnh. Không nặng nhưng dây dưa hoài không hết. Cả năm trời như thế ông tự hỏi không biết mình có quấy phá ai không? Rồi ông nhớ ra câu nói muốn cất am trên núi. Ông liền biểu người nhà lên đó dựng cái chòi nhỏ để ông tu.

Chòi dựng xong, ông lên ở vài ngày tự nhiên hết bịnh. Tin tưởng sự linh thiêng, ông phát tâm tu tại gia. Sau khi ông qua đời cũng có mấy vị đến ẩn tu, nhưng cái am đó vẫn chưa chính thức là chùa.

Sau cùng thì có một nhà sư vân du tứ phương, từng qua Tà Lơn Kampuchia tu hành ghé đến. Sư nghe kể lại câu chuyện am tranh, tận mắt quan sát rồi quyết định lập chùa. Cũng tre lá nhưng hình bát giác, tại am tranh, chỗ hiện nay đang xây chánh điện. Con cháu của ông lão dựng am còn bà Sáu và bà Út, lớn tuổi rồi, ý muốn tu đã lâu giờ mới được quy y với sư. Hỏi vị sư tên là gì thì sư Thiện Huệ không biết, sư nói, chắc dưới bia tháp tổ có ghi.

Việc tu hành lần hồi cũng quy tụ được nhiều bà con Phật tử khiến chốn đạo tràng tươi tắn, bớt vẻ quạnh hiu. Không bao lâu thì gặp pháp nạn. Một đêm nọ, một nhóm người lạ mặt đã xông vào chùa, bắt và thảm sát sư, hăm dọa bà Sáu bà Út phải bỏ chùa.

Hai bà lẫn trốn, một thời gian sau êm êm mới trở lại sửa sang chùa chiền, hương khói cho Tam bảo. Bà Út tiếp nhận trụ trì thành đệ nhị tổ. Khi bà mất đi chùa không có sư nào nữa trong suốt một thời gian dài. ….

Có lẽ vì ở chốn non cao, vào mùa khô hạn cả một vùng vất vả, thành ra việc có được một mạch nước nguồn mạnh mẽ làm vạn vật tươi nhuận là một điều rất quý, nên người dân tộc lúc ấy cũng bắt đầu xây dựng chùa Tưk Phok. Nhưng xây cất sau, phải chấp nhận khuôn viên chùa Thanh Tuyền. Hai cái tên chùa cũng nói lên giá trị của mạch nước đó. Thanh Tuyền có nghĩa là mạch suối thanh tịnh còn Tưk Phok có nghĩa là mạch nước phun. Mạch nguồn đó giờ được chia hai nhánh. Nhánh trên mở ra ngay chánh điện chùa Thanh Tuyền. Vì đang xây dựng nên nước được chứa trong một bể tạm còn đục màu nước hến. Nhánh thứ hai ngay trong lòng tượng đức Thích Ca của chùa Tưk Phok. Nước được gom vào bể lắng rồi mới dắt ra xài, trong vắt. Nguồn nước dồi dào đến mức bậc tam cấp chánh điện chùa Tưk Phok luôn đẫm nước. ….

Bia tháp tổ khai sơn chùa Thanh Tuyền ghi như thế nầy: “嗣濟上正宗四十二世, 上法下珠諱澄柏杜公和尚覺靈. 元生癸巳年枉世五十三歲. 收神於己酉年十月十八日.” Phiên âm: “Tự Tế thượng chánh tông tứ thập nhị thế, thượng Pháp hạ Châu huý Trừng Bá Đỗ công hoà thượng giác linh. Nguyên sinh Quý Tỵ niên uổng thế ngũ thập tam tuế. Thu thần ư Kỷ Dậu niên thập nguyệt thập bát nhật.” Tạm hiểu là: Hoà thượng Pháp Châu, thế danh Đỗ Trừng Bá, dòng Lâm Tế chánh tông đời thứ 42, sinh năm Quý Tỵ, trụ thế 53 năm. Mất ngày 18 tháng 10 năm Kỷ Dậu. (xin chú ý chữ uổng 枉, ở đoạn uổng thế ngũ thập tam tuế. Uổng đây là uổng tử, chết oan uổng, xác nhận điều sư Thiện Huệ nói trên).

Còn bia tháp của sư bà Diệu Hạnh, đệ nhị tổ chùa Thanh Tuyền, bà nội của thầy Thiện Duy, ghi chữ Việt như sau: “Sư cô Thích Nữ Diệu Hạnh. Thế danh Trần Thị Đức. Nguyên sinh Kỷ Dậu Niên. Sanh quán An Giang. Trụ trì chùa Thanh Tuyền. Viên tịch 01.12 Mậu Thìn. Trụ thế 80 tuổi.” Hai bia đều ghi ngày tháng theo kiểu can chi âm lịch, nên khó biết năm dương lịch là năm nào. Tuy nhiên có thể suy ra từ các chi tiết sau:

• Hoà thượng Pháp Châu đời thứ 42 dòng Lâm Tế, trong khi Phật Thầy Tây An 1807- 1856, dòng Lâm Tế đời thứ 38. Những năm Quý Tỵ trước sau năm 1856 đáng lưu ý là Quý Tỵ 1833 và Quý Tỵ 1893. • Hoà thượng mất năm Kỷ Dậu, sư cô nhị tổ Diệu Hạnh sanh năm Kỷ Dậu. Điều nầy cho biết khi hoà thượng khai sơn chết, sư cô đã 61 tuổi, tuy là đệ tử nhưng sư cô lớn tuổi hơn hoà thượng.

• Sư cô trụ thế 80 năm và mất năm Mậu Thìn. Có 2 năm Kỷ Dậu đáng chú ý trong thời gian đó để tìm năm sanh của sư cô là Kỷ Dậu 1849 và Kỹ Dậu 1909. Nhưng sanh Kỳ Dậu, mất Mậu Thìn thọ 80 tuổi chỉ có một đáp án là sư cô sanh năm Kỷ Dậu 1849 và mất năm Mậu Thìn 1928. • Suy ra hoà thượng khai sơn mất năm 1909, hưởng dương 53 tuổi. Vậy là hoà thượng sanh năm 1857, không phải Quý Tỵ mà là Đinh Tỵ.

Có một câu chuyện rất lý thú là chùa Phước Thành ở xã Bình Phước Xuân, huyện Chợ Mới,  An Giang, một ngôi chùa với tượng Phật A Di Đà và 48 vị Bồ tát thánh chúng lớn nhất Việt Nam, có tấm bia ghi rõ: tổ khai sơn chùa Phước Thành, hòa thượng Thích Bửu Đức trước khi cất chùa năm 1872, đã từng vào tu ở Thất Sơn và tạo dựng chùa Thanh Tuyền. Khi ông về cù lao Giêng để cất chùa Phước Thành, một đôi chim hồng hạc cũng bay theo, nên chùa Phước Thành còn được người dân gọi là chùa Chim. Nếu phần tính toán thời gian ở trên của tôi là đúng, thì hòa thượng Bửu Đức đã đến tu ở chùa Thanh Tuyền trước hòa thượng Pháp Châu, lúc chùa bỏ hoang. …

Nếu tính từ ngày hoà thượng khai sơn mất, chùa Thanh Tuyền cũng có tuổi đời trên dưới 120 năm. Trụ trì hiện nay của chùa là sư Thiện Thiền, ẩn tu trên am cao gần chân cụm tượng Tam Thánh Tây Phương. Có một thời gian sư giao việc chùa cho sư Thiện Ấn, khởi công xây chánh điện mới năm 2014, năm 2018 tạm ngừng, sư Thiện Ấn về lo xây dựng chùa Vân Long bên núi Tô, để lại nơi nầy cho sư Thiện Duy vốn là cháu nội nhị tổ, điều hành. Năm 2022 nầy, công trình chánh điện mới được tiếp tục thực hiện. …. Cùng một chỗ trên núi Nam Quy, có chùa Tưk Phok đẹp rỡ ràng, một đạo tràng xứng đáng đại diện hệ Nam Tông Khmer, lại có chùa Thanh Tuyền khi hoàn thiện chắc chắn là một chốn tòng lâm sum nghiêm đạo phong Bắc Tông, núi Nam Quy thành một nơi thú vị, duy nhất có ở miền Tây.

Tháng 6/2025

Đào Dũng Tiến

• hình 1: cổng chùa Thanh Tuyền

• hình 2: chánh điện chùa Thanh Tuyền,